केवळ वयोवृद्धच नव्हे, तर तरुणांनाही ‘ब्रेन स्ट्रोक’चा धोका; व्हा ब्रेन ॲटॅक किंवा ‘स्ट्रोक’बद्दल जागरूक
जागतिक स्ट्रोक दिन : ब्रेन अटॅक, स्ट्रोक आणि रक्तस्त्राव यातील फरक कसा ओळखाल?
जागतिक स्ट्रोक दिवस 29 ऑक्टोबरला साजरा करण्यात आला. ज्याचा उद्देश लोकांमध्ये या आजाराबद्दल जागरूकता पसरवणे हा आहे. लोकांना हृदयविकाराच्या झटक्याबद्दल बरेच काही माहित आहे; परंतु ते ‘ब्रेन अटॅक’ किंवा स्ट्रोकबद्दल फारसे जागरूक नाहीत. असे करणे म्हणजे संकटाला आमंत्रण देणे आहे, कारण केवळ वयोवृद्धच नव्हे, तर तरुणांनाही ‘ब्रेन स्ट्रोक’चा धोका आहे. याचे कारण कुठेतरी चुकीची जीवनशैली आणि खाण्याच्या वाईट सवयी आहेत. अशा परिस्थितीत हा आजार का होतो, कोणाला जास्त धोका आहे आणि तो कसा टाळता येईल हे आज आपण जाणून घेऊया.
ब्रेन अटॅक, स्ट्रोक आणि रक्तस्त्राव यातील फरक
- बर्‍याचदा लोकांना असे वाटते की मेंदूचा झटका, स्ट्रोक आणि रक्तस्त्राव हे एकच आहेत, परंतु तसे नाही. जेव्हा मेंदूच्या नसांना रक्तपुरवठा कमी होतो तेव्हा त्याला लहान ‘ब्रेन स्ट्रोक’ म्हणतात आणि जेव्हा पुरवठा थांबतो तेव्हा त्याला मेजर स्ट्रोक म्हणतात, ज्यामध्ये व्यक्तीचा मृत्यू देखील होऊ शकतो.
- जेव्हा नसा ब्लॉक होतात तेव्हा त्याला इस्केमिक म्हणजेच ब्रेन अटॅक म्हणतात आणि जेव्हा मेंदूच्या नसा फुटतात तेव्हा त्याला ब्रेन हॅमरेज म्हणतात.
ब्रेन स्ट्रोक का होतो?
जेव्हा मेंदूला ऑक्सिजन आणि रक्त वाहून नेणाऱ्या रक्तवाहिन्यांमध्ये रक्ताच्या गुठळ्या तयार होतात, तेव्हा मेंदूच्या पेशी मरतात आणि रक्तपुरवठा थांबतो. त्यामुळे मेंदूच्या कामावर परिणाम होतो याला ‘ब्रेन स्ट्रोक’ म्हणतात. जरी स्ट्रोक कधीही होऊ शकतो, परंतु बहुतेक प्रकरणे सकाळी होतात कारण त्यावेळी रक्तदाब जास्त असतो.
‘ब्रेन स्ट्रोक’चे प्रकार
1) ब्रेन स्ट्रोकचे दोन प्रकार आहेत. पहिला मिनी-स्ट्रोक, ज्यामध्ये रुग्णाला बोलण्यात अडचण येते, कमजोरी जाणवते. यामध्ये शरीराची एक बाजू पूर्णपणे काम करणे थांबवते, परंतु 24 ते 48 तासांत (1-2 दिवस) ती बरीही होते. अशा परिस्थितीत, बरे होण्याची शक्यता 90% असते; परंतु योग्य उपचार न केल्यास, पुढील 2-3 वर्षांमध्ये पूर्ण विकसित होण्याची शक्यता असते.
2) दुसरा फुल फ्लॅंग स्ट्रोक, ज्यामध्ये रुग्णाला अर्धांगवायू होतो आणि चेहरा वाकडा होऊ शकतो. यामध्ये, बरे होण्याची शक्यता कोणत्या धमनीवर हल्ला झाला आहे आणि किती यावर अवलंबून आहे. मुख्य धमनीवर हल्ला झाल्यास, बरे होणे केवळ 50% प्रकरणांमध्येच शक्य आहे.
‘ब्रेन स्ट्रोक’ची लक्षणे
- शरीराच्या एका बाजूला अर्धांगवायू
- चेहरा वेडावाकडा होणे
हात किंवा पाय सुन्न होणे - बोलण्यात आणि पाहण्यात अडचण
चक्कर येणे आणि उलट्या होणे - तीव्र डोकेदुखी
तथापि, त्याची लक्षणे कोणत्या शिरा अवरोधित आहेत यावर अवलंबून असतात. - मेंदूच्या पाठीमागील मज्जातंतू ब्लॉक झाल्यास चक्कर येणे, उलट्या होणे, संतुलन बिघडणे यासारखी लक्षणे दिसतात, तर पुढच्या भागातील रक्तवाहिनी बंद पडल्यास अर्धांगवायू, बोलण्यात किंवा पाहण्यात अडचण यांसारखी लक्षणे दिसतात.
‘या’ लोकांनी अधिक सावध राहण्याची गरज
- . ब्रेन स्ट्रोक कोणालाही होऊ शकतो, परंतु 50 वर्षांपेक्षा जास्त वयाचे लोक, वृद्ध, मधुमेहाचे रुग्ण, कोलेस्ट्रॉल आणि रक्तदाबाच्या रुग्णांनी अधिक काळजी घेणे आवश्यक आहे.
- याशिवाय धूम्रपान आणि मद्यपान करणाऱ्यांनाही जास्त धोका असतो.
- ब्रेन स्ट्रोकचा कौटुंबिक इतिहास असल्यास त्याची शक्यता 50% पर्यंत वाढते.
त्वरित उपचार आवश्यक
अटॅक आल्यानंतर साडेचार तासांत रुग्णाला उपचार मिळाले, तर रुग्णाचा जीव वाचू शकतो. उपचारात उशीर झाल्यामुळे 10-15% प्रकरणांमध्ये रुग्णाचा मृत्यू होतो. अशा परिस्थितीत रुग्णाला त्याच रुग्णालयात न्यावे जेथे २४ तास सीटी स्कॅनची सुविधा असते.
रिकव्हरीनंतर समस्या वाढू शकतात
- ब्रेन स्ट्रोकनंतर, बऱ्याच वेळा रुग्णाला इतर काही समस्यांना तोंड द्यावे लागते, जसे की:
- फुफ्फुसाचा संसर्ग
- न्यूमोनिया
- पायांच्या नसांमध्ये गुठळ्या, जे कधीकधी हृदयाच्या दिशेने देखील जातात
- सतत पडून राहिल्याने मांडीला जखम होणे
